Heb je ooit het gevoel gehad dat je hart sneller begint te kloppen en je handen beginnen te zweten wanneer je geconfronteerd wordt met een uitdaging? Dat kan een presentatie zijn voor je collega's, een belangrijke toets of zelfs een nieuwe taak op het werk. Deze gevoelens zijn tekenen van faalangst, de angst om te falen. Het is normaal om deze angst te ervaren bij situaties waarin je wilt presteren, maar soms kan het zo overweldigend worden dat het je volledig verlamt. Het is ironisch dat juist deze angst ervoor kan zorgen dat je prestaties onder druk komen te staan. In deze blog gaan we dieper in op wat faalangst precies is, hoe het je kan beïnvloeden in verschillende aspecten van je leven, en belangrijker nog, hoe je ermee om kunt gaan en het kunt verminderen.

Wat is faalangst?

Faalangst is een bekende vorm van angst die niet op zichzelf staat als stoornis in de DSM, maar toch aanzienlijke invloed kan hebben op ons dagelijks functioneren. Het komt vaak voor bij mensen met sociale- of gegeneraliseerde angststoornissen. Deze angst kan zich manifesteren in verschillende situaties, zoals op het werk, in relaties of bij persoonlijke doelen. Het gaat gepaard met gedachten als 'Ik ben niet goed genoeg' en 'Ik kan er net zo goed niet aan beginnen, want ik haal het toch niet.' Dit soort negatieve gedachten kunnen een vicieuze cirkel creëren waarin de angst voor falen zelfvervullend wordt. Mensen met faalangst vermijden soms situaties uit angst voor schaamte en vernedering, en ze ervaren intense gevoelens van spanning en zelftwijfel. Het is een diepgewortelde angst die kan zorgen voor uitstelgedrag, perfectionisme en vermijdingsgedrag, waardoor je vermogen om goed te functioneren ernstig belemmerd kan worden.

3 soorten faalangst

Faalangst komt in verschillende vormen voor, zoals cognitieve, sociale en motorische faalangst.

Sociale faalangst kan optreden wanneer je je voortdurend zorgen maakt over wat anderen van je denken en bang bent voor hun oordeel. Dit kan zich voordoen in verschillende sociale situaties, zoals gesprekken of presentaties, waarbij de angst om te falen je vermogen om te presteren beïnvloedt.
Cognitieve faalangst betekent dat je twijfelt aan je eigen kennis en vaardigheden, vooral wanneer je voor belangrijke tests of examens staat. Het kan ervoor zorgen dat je dagenlang gestrest bent voordat het examen plaatsvindt, waardoor je uiteindelijk tijdens het examen zelf bevriest.
Motorische faalangst komt naar voren wanneer je moeite hebt met het uitvoeren van fysieke handelingen, zelfs als je er fysiek toe in staat bent. Het kan gebeuren tijdens sporten, het zetten van een handtekening of bij het uitvoeren van artistieke activiteiten, waarbij de opgebouwde spanning het moeilijk maakt om je lichaam onder controle te houden.

In welke vorm dan ook, faalangst kan je ernstig belemmeren en het is belangrijk om manieren te vinden om ermee om te gaan.

Kenmerken faalangst

Als je worstelt met faalangst, kun je jezelf misschien herkennen in deze kenmerken:

Snellere hartslag en klamme handen in stressvolle situaties.
Uitstelgedrag of vermijding van uitdagingen.
Hyperventileren.
Negatieve gedachten en twijfel aan jezelf.
Kritiek vermijden of jezelf streng beoordelen.
Perfectionisme dat je belemmert om taken af te ronden.
Angst om te falen bij kleine taken.
Moeilijk in slaap komen.
Fysieke symptomen zoals buikpijn of hoofdpijn voor een uitdaging.
Verlamming bij het maken van beslissingen uit angst voor fouten.
Moeite met het omgaan met kritiek of feedback.
Ongemak bij het spreken in het openbaar of presteren onder druk.

Valkuilen van faalangst

Als faalangst de overhand krijgt, kan dit vervelende gevolgen hebben, met name in je dagelijks leven en werk. Hier zijn vijf belangrijke valkuilen van faalangst die je wilt vermijden:

Vermijdingsgedrag: Taken uitstellen uit angst om fouten te maken, wat kan leiden tot het vermijden van taken.
Onderpresteren: Alleen taken aannemen waarvan je zeker weet dat je ze zonder fouten kunt uitvoeren, wat je beperkt in je groei.
Besluiteloosheid: Geen beslissingen durven nemen uit angst voor de verkeerde keuze, wat leidt tot een passieve houding en gemiste kansen.
Traagheid: Te lang bezig zijn met een taak uit angst voor falen, wat inefficiëntie en stagnatie veroorzaakt.
Zelfbeeld: Je eigenwaarde baseren op je prestaties, wat kan leiden tot een laag zelfbeeld en continue behoefte aan externe validatie.

De oorzaak van faalangst

In onze prestatiegerichte samenleving voel je wellicht de constante druk om te excelleren. De verwachtingen zijn hooggespannen: je moet slagen op school, een glansrijke carrière najagen en voldoen aan het ideale plaatje. Het gevoel dat je er alleen toe doet als je perfect presteert, kan een verstikkende angst creëren. Daarbovenop kun je kritiek vanuit de omgeving krijgen of bijvoorbeeld hoge verwachtingen van ouders die de angst om te falen alleen maar versterken. Als mens hebben we allemaal de behoefte aan waardering en acceptatie. Bij faalangst koppel je jouw eigenwaarde aan jouw prestaties.

Bovendien kan het hebben van een functiebeperking, zoals dyslexie of autisme, je zelfvertrouwen ondermijnen en twijfels oproepen over je capaciteiten. Het constante gevoel van ‘jezelf moeten bewijzen’ kan leiden tot faalangst, niet alleen op de gebieden waar je beperkt wordt, maar ook op andere terreinen waar je juist zou kunnen uitblinken.

Een negatief zelfbeeld speelt ook een cruciale rol bij het ontstaan van faalangst. Niet-constructieve gedachten over jezelf kunnen ervoor zorgen dat je jezelf ziet als een mislukking. Het geloof dat succes vooral geluk is en falen het gevolg van persoonlijke tekortkomingen vergroot de angst om te falen.

Het zal je dan ook niet verbazen dat een aangetast zelfvertrouwen, bijvoorbeeld door pestervaringen op school of werk, ook bijdraagt aan faalangst. Negatieve ervaringen uit het verleden kunnen het gevoel van onkunde versterken.

Het kan waardevolle inzichten brengen als je weet waar de faalangst vandaan komt, maar belangrijker is natuurlijk wat je kunt doen om de angst te verminderen. Daarom volgen in het volgende deel 7 tips.